Ultrasonografia - USG

Teoretyczne i techniczne podstawy badania

Ultrasonografia jest jedną z medycznych metod obrazowania narządów i tkanek ustroju ludzkiego przy pomocy fali ultradźwiękowej. Najczęściej stosuje się ultradźwięki w zakresie od 1 do 10 MHz. Fala ta rozchodząc się w akustycznie elastycznym ośrodku, jakim jest ciało ludzkie, ulega różnym zjawiskom - między innymi odbiciu. Część fali ultradźwiękowej odbitej na granicy dwóch ośrodków o różnej oporności akustycznej jest źródłem informacji o stanie danego narządu czy określonej przestrzeni wewnątrz ciała osoby badanej. Tkanka kostna oraz powietrze w przewodzie pokarmowym i płucach odbijają fale ultradźwiękowe całkowicie. Dlatego niemożliwa jest ocena wnętrza kości i narządów leżących wewnątrzczaszkowo. Badania mózgowia metodą ultrasonograficzną można jedynie wykonywać u dzieci przez ciemiączko, a u dorosłych przez otwory trepanacyjne. Z kolei powietrze w przewodzie pokarmowym i płucach stanowi przeszkodę w obrazowaniu narządów położonych głębiej.

Każdy aparat ultradźwiękowy zbudowany jest z sondy - głowicy, w której znajduje się przetwornik wytwarzający i odbierający ultradźwięki. W wyniku zamiany impulsu akustycznego na impuls elektryczny i wprowadzeniu skali szarości przez układy elektroniczne w ultrasonografie, na ekranie monitora powstaje obraz wybranej warstwy narządu czy tkanki. Przesuwając głowicą aparatu, uzyskuje się obrazy całego badanego narządu.
W nowoczesnych urządzeniach ultrasonograficznych, pracujących w tzw. czasie rzeczywistym, można zatrzymać - "zamrozić" obraz wybranej warstwy narządu na ekranie monitora telewizyjnego i dokonać pomiarów: odległości dowolnych punktów, długości obwodu i pola powierzchni dowolnej struktury, wielkości kąta zawartego między elementami anatomicznymi oraz objętości dowolnej przestrzeni. Obraz widoczny na ekranie monitora można w każdej fazie badania zarejestrować m.in. na taśmie video, papierze drukarki termoczułej, filmie rentgenowskim, filmie zwykłego aparatu fotograficznego, dyskietce komputera i innych.

Czemu słuzy badanie?

Ultrasonografia jest jedną z nieinwazyjnych metod wykrywania zmian patologicznych w narządach bez potrzeby podawania środków cieniujących. Sposób ten pozwala na ocenę kształtu, wielkości i położenia narządu czy przestrzeni anatomicznej, a także powierzchni i wnętrza tych narządów. Najczęściej przedstawia się narząd w wymiarach podłużnych i poprzecznych do jego długiej osi, można go jednak obserwować w dowolnym przekroju. Z oceny echostruktury badanego narządu można wysunąć niektóre wnioski diagnostyczne dotyczące charakteru zmiany - zapalnej, zanikowej, zwyrodnieniowej czy nowotworowej, a w tej ostatniej - sugerować proces łagodny czy złośliwy. To samo odnosi się do tworów patologicznych położonych wewnątrz narządów, które najczęściej inaczej odbijają ultradźwięki niż otoczenie.
Specjalny rodzaj sond biopsyjnych lub sond z nakładką biopsyjną umożliwia w trakcie badania precyzyjne nakłucie obserwowanego narządu czy przestrzeni między narządami. Można dzięki tej metodzie (tzw. biopsji celowanej) pobrać materiał do badania histopatologicznego, opróżnić zbiorniki patologicznego płynu, przeprowadzić drenaż tych zbiorników, wykonać przezskórną przetokę układu moczowego, czy drenaż zewnątrzwątrobowych dróg żółciowych oraz inne zabiegi.

Wskazania do wykonania badania

• Ultrasonografia jamy brzusznej
• Bóle brzucha o ostrym i przewlekłym charakterze.
• Powiększenie obwodu jamy brzusznej.
• Uraz jamy brzusznej.
• Żółtaczka.
• Krwawienia przewodu pokarmowego, układu moczowego i dróg rodnych.
• Utrudnienia w oddawaniu moczu i stolca.
• Wymioty.
• Biegunki.
• Zakażenie układu moczowego.
• Utrata wagi ciała.
• Anemia.
• Utrzymująca się podwyższona ciepłota ciała o niejasnej etiologii.
• Podwyższone OB.
• Zaburzenia miesiączkowania.
• Przedwczesne i opóźnione dojrzewanie płciowe.
• Inne, celem wyjaśnienia nieprawidłowych wyników klinicznego badania jamy brzusznej czy badań dodatkowych.

Sposób przygotowania do badania

Ultrasonografię jamy brzusznej należy wykonywać na czczo. Można badać chorych nie spełniających tego warunku jednak uwidocznienie narządów nadbrzusza jest trudniejsze a niekiedy niemożliwe,, gdyż połknięte w czasie posiłku powietrze stanowi istotną przeszkodę dla ultradźwięków. Po posiłku następuje obkurczenie pęcherzyka żółciowego dlatego też jego ocena może być trudna. Podobne jest działanie dymu tytoniowego, dlatego obowiązuje zakaz palenia tytoniu przed badaniem.

Bezwzględnym warunkiem obrazowania ultrasonograficznego przez powłoki brzuszne narządów małej miednicy jest wypełnienie pęcherza moczowego. Pęcherz moczowy wypełniony moczem lub innym płynem podanym metodą cewnikowania wypycha pętle jelitowe z małej miednicy i stanowi swoiste "okno ultrasonograficzne umożliwiające obserwację narządów rodnych kobiety gruczołu krokowego mężczyzny oraz pęcherza moczowego.
W przypadku badania w godzinach rannych nie należy spożywać śniadania. W przypadku popołudniowego terminu badania dopuszczalne jest lekkostrawne beztłuszczowe śniadanie.

Badania poprzedzające

Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania wcześniej innych badań.

Opis badania

Przezskórną ultrasonografię jamy brzusznej wykonuje się najczęściej w pozycji leżącej chorego na plecach, na obu bokach, a niekiedy także na brzuchu (Ryc.17-8). Część badania może odbyć się w pozycji stojącej chorego, np. celem oceny nadmiernej ruchomości narządów. Niekiedy stosuje się specjalne wałki, na które kładzie się badanego. Po odsłonięciu jamy brzusznej lekarz pokrywa skórę tłuszczem mineralnym lub specjalnym żelem w celu uzyskania pełnego kontaktu głowicy aparatu ze skórą i wyeliminowania pęcherzyków powietrza. Substancje te są obojętne la skóry i są łatwo usuwalne za pomocą ciepłej wody z mydłem. Najczęściej narządy nadbrzusza dostrzegalne są lepiej w momencie głębokiego wdechu, dlatego badający nakazuje wykonanie głębokiego wdechu z zatrzymaniem możliwie jak najdłużej powietrza w płucach. Sytuacja ta powtarza się wielokrotnie. W tym czasie lekarz przesuwa sondę nad poszczególnymi narządami jamy brzusznej. Niekiedy, celem lepszego obrazowania trzustki, wypełnia się żołądek płynem, tworząc swoiste "okno ultrasonograficzne". Badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej dzieci wyjątkowo wymaga podawania środków uspokajających. Najkorzystniej przeprowadzić je w obecności matki po wyjaśnieniu, że badanie jest niebolesne. Wynik badania przekazywany jest w formie opisu, niekiedy z dołączonymi wydrukami obrazów ultrasonograficznych.

Czas badania

Badanie trwa kilkanaście minut.

Informacje, które należy zgłosić wykonującemu badanie

Badającemu należy przedstawić skierowanie na badanie ultrasonograficzne (jeżeli badanie wykonywane jest w ramach NFZ) oraz ewentualnie wyniki wcześniej wykonanych badań dodatkowych (radiologicznych, gastroskopowych, laboratoryjnych, itp.).

Jak nalezy zachowywać się po badaniu?

Nie ma specjalnych zaleceń.

Możliwe powikłania po badaniu

Brak powikłań. W praktyce klinicznej badania ultrasonograficzne wykonywane są na świecie od roku 1957. Nie zaobserwowano dotąd wyraźnie udokumentowanych naukowo powikłań. Stosowany w diagnostyce ultrasonograficznej (w odróżnieniu od terapii) czas trwania impulsu akustycznego nie wywołuje zjawiska rezonansu w organellach komórkowych, również "moc" fali akustycznej przenosząca energię rzędu miliwatów nie wywołuje zmian na poziomie submolekularnym. Zakładając jednak, że nie poznano dotąd wszystkich efektów biologicznych oddziaływania fal akustycznych na żywą tkankę, należy stosować zasadę mówiącą, iż badanie ultrasonograficzne przeciwwskazane jest w tych przypadkach, gdzie nie ma wskazań do jego wykonania. Zasada ta szczególnie powinna dotyczyć kobiet we wczesnej ciąży.